احکام تبیان - پاسخ رهبری معظم به سوالات شرعی - مؤونه

900 - شخصی دارای کتابخانه ای شخصی است که مدتی از آن کتاب ها استفاده می نموده است، فعلاً چند سال است که ازآن استفاده نمی کند، ولی احتمال می دهد که در آینده از آن بهره ببرد، آیا در مدتی که از کتاب ها استفاده نمی کند، به آن خمستعلّق می گیرد؟ و آیا در تعلّق خمس، فرقی بین این که خودش خریده باشد یا پدرش، وجود دارد؟
ج. اگر کتاب ها در زمان خرید آن مورد نیاز او برای مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفی او باشد، خمسندارد، حتی اگر پس از سال اول از آن استفاده نکند. همچنین اگر کتاب ها به او ارث رسیده و یا از طرف پدر و مادر و یا دیگرانبه او هدیه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمی گیرد .

901 - آیا به طلایی که شوهر برای همسرش می خرد، خمس تعلّق می گیرد؟
ج. اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه سال محسوب می شود و خمس ندارد .

902 - آیا به پولی که برای خرید کتاب از نمایشگاه بین المللی کتاب در تهران قبل از تحویل آن پرداخت شده، ولی هنوز کتابها ارسال نشده است، خمس تعلّق می گیرد؟
ج. اگر کتاب های مزبور، مورد نیاز و به مقدار متناسب با شأن عرفی شخص باشد، خمس ندارد .

903 - اگر فردی زمین دومی که مناسب شأن او و مورد نیاز جهت ساختمان مسکن برای عائله اوست داشته باشد، ولی درطول سال خمسی قدرت ساخت آن را ندارد و یا در یک سال نمی تواند آن را تکمیل کند، آیا پرداخت خمس آن بر او واجباست؟
ج. در عدم وجوب خمس، در زمینی که برای ساخت مسکن بدان نیاز دارد، فرقی بین این که یک قطعه باشد یا چند قطعه، ویا یک مسکن باشد یا چند مسکن، وجود ندارد، بلکه ملاک، صدق عنوان نیاز به آن به مقتضای موقعیت و شأن عرفی وی وهمچنین وضع مالی او برای ساخت تدریجی آن است .

904 - یک سرویس ظروف منزل وجود دارد، آیا استفاده از بعضی از آن ها برای عدم تعلّق خمس به آن کافی است؟
ج. معیار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نیاز به آن مطابق با شأن عرفی مناسب با انسان است، هرچند در طولسال از آن استفاده نشود .

905 - اگر فرش و ظرف ها اتفاقاً در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد، ولی برای استفاده میهمان به آن ها نیاز باشد، آیا خمسدر آن ها واجب است؟
ج. در فرض سؤال خمس در آن ها واجب نیست .

906 - با توجه به فتوای امام خمینی (قدّس سرّه) در مسأله جهیزیه عروس که دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر می برد،اگر در منطقه ای رسم براین باشد که خانواده داماد اقدام به تهیه و تأمین اثاثیه و لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به تدریجبه تهیه آن لوازم بپردازند و سال بر آن ها بگذرد، چه حکمی دارد؟
ج. اگر تهیه اثاث و لوازم زندگی برای آینده، عرفاً جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد .

907 - آیا استفاده از یک جلد از دوره کتابی که از چندین جلد تشکیل شده (مانند وسائل الشیعه) باعث ساقط شدن خمستمام آن دوره می شود یا این که باید از هر جلد کتاب یک صفحه خوانده شود؟
اگر مجموع آن دوره مورد نیاز باشد و یا خرید جلدی که به آن احتیاج است متوقف بر خرید دوره کامل آن باشد، خمسندارد، در غیر این صورت باید خمس مجلّداتی که الآن مورد نیاز نیست، پرداخت شود، و مجرد خواندن یک صفحه از هر جلدکتاب، برای ساقط شدن خمس کافی نیست .

908 - داروهایی که از درآمد وسط سال خریده شده و پول آن توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می شود، اگر بدونفاسد شدن تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس به آن تعلّق می گیرد یا خیر؟
ج. اگر خرید داروها جهت استفاده از آن در مواقع نیاز باشد و در معرض احتیاج هم باشد، خمس ندارد .

909 - شخصی خانه ای برای سکونت ندارد و برای خرید مسکن یا تهیه مایحتاج زندگی، مالی را پس انداز کرده است، آیا اینمبلغ خمس دارد؟
ج. مال پس انداز شده از منفعت کسب اگر برای تأمین هزینه های زندگی باشد، سر سال خمسی، خمس دارد مگر این که پسانداز برای تهیه لوازم ضروری زندگی و یا تأمین هزینه های لازم باشد که در این صورت اگر بعد از سال خمسی در آینده نزدیک(تا چند روز) در راه های مذکور مصرف شود، خمس ندارد .

910 - همسر من قالی می بافد که سرمایه آن متعلّق به خود ماست و برای تهیه آن قرض گرفته ایم، در حال حاضر قسمتی ازفرش بافته شده است و از آن جا که سال خمسی من به پایان رسیده، آیا پس از تمام شدن فرش و فروش آن برای تهیهاحتیاجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلّق می گیرد یا خیر؟ سرمایه ما از جهت خمس چه وضعیتی دارد؟
ج. پس از استثنای سرمایه که قرض است از قیمت فروش قالی، باقی مانده جزء سود سال فروش محسوب می شود، بنا بر ایناگر در سالی که بافت قالی تمام و فروخته شده، در مخارج زندگی مصرف شود، خمس ندارد .

911 - تمام دارایی من ساختمان سه طبقه ای است که هر طبقه آن دو اتاق دارد. در یک طبقه من زندگی می کنم و در دوطبقه دیگر فرزندانم سکونت دارند، آیا به این خانه در حال حیات من خمس تعلّق می گیرد یا این که بعد از وفات من خمسدارد تا به ورثه ام وصیت کنم که بعد از مردنم خمس آن را بپردازند؟
ج. ساختمان مورد سؤال خمس ندارد، البته کسی که حساب سال نداشته است باید به نحوی مصالحه نماید .

912 - خمس لوازم منزل چگونه محاسبه می شود؟
ج. لوازمی که با استفاده از آن ها عین آن باقی می ماند مثل فرش و غیر آن، خمس ندارد. ولی از نیازهای مصرفی روزمرهمانند برنج و روغن و غیر آن ها، آن چه اضافه بیاید و تا سر سال خمسی باقی بماند، خمس دارد .

913 - شخصی خانه ملکی برای سکونت ندارد، لذا زمینی خریده تا در آن خانه ای برای خودش بسازد، ولی چون پول کافی برایساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آیا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آیا خمسپول خرید را باید بپردازد یا قیمت فعلی زمین را؟
ج. اگر زمین را از منفعت کسب سال، برای ساخت مسکن مورد نیاز، خریده باشد، خمس ندارد .

914 - در سؤال قبلی، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه کند، ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد، آیا خمس آن چه درمصالح ساختمان مصرف کرده، واجب است؟
ج. در فرض سؤال، خمس ندارد .

915 - اگر شخصی برای آینده فرزندانش، با این که خودش در طبقه اول زندگی می کند، اقدام به ساختن طبقه دوم کند، آیابا وجود عدم نیاز به آن تا چند سال دیگر پرداخت خمس آن چه در آن خرج کرده، واجب است؟
ج. اگر ساختن طبقه دوم برای آینده فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفی وی محسوب شود، آن چه بهمصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتی که این چنین نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نیازندارند، پرداخت خمس آن واجب است .

916 - شما می فرمایید آن چه از مخارج سال محسوب می شود، خمس ندارد، پس شخصی که خانه ای برای سکونت ندارد،ولی مالکِِ قطعه زمینی است که یک سال یا بیشتر بر آن گذشته و او نمی تواند آن را بسازد، پس چرا این از مخارج او محسوبنمی شود؟ امیدواریم توضیح بفرمایید.
ج. اگر زمین را برای ساخت مسکن مورد نیاز، در آن، از درآمد بین سال خریده باشد، جزء مخارج کنونی وی محسوب می شود وخمس آن واجب نیست .

917 - سر سال خمسی من اول شهریور است، معمولاً امتحانات دانشگاه ها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار می شود وبعد از شش ماه، اجرت اضافه کاری ما در ایام امتحانات پرداخت می شود، خواهشمندم توضیح فرمایید که اگر اجرت کاری راکه قبل از پایان سال خمسی انجام داده ام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق می گیرد؟
ج. حقوق معوّقه، جزیی از درآمدهای سال دریافت آن محسوب می شود نه سال اضافه کاری، و اگر در هزینه های سالِِ دریافتمصرف شود، خمس ندارد .

918 - گاهی لوازم منزل مثل یخچال به قیمتی کمتر از قیمت بازار به ما فروخته می شود، این لوازم در آینده یعنی پس ازازدواج مورد نیاز ماست، با توجه به این که بعد از ازدواج باید آن ها را به چند برابر قیمت فعلی تهیه کنیم، آیا به آن ها که درحال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلّق می گیرد؟
ج. اگر آن ها را با منفعت کسب سال برای استفاده در آینده خریده اید و در سال خرید مورد نیاز شما نبوده، باید خمس قیمتعادلانه آن را در سر سال خمسی بپردازید، مگر آن که به علت عدم توانایی از تهیه یک باره آن هنگام نیاز، ناگزیر از تهیه تدریجیو نگهداری آن برای زمان احتیاج باشید، و مقدار آن هم به اندازه شأن عرفی شما باشد، که در این صورت جزء مؤونه محسوب میشود و خمس ندارد .

919 - مبالغی را که انسان برای امور خیریه مانند کمک به مدارس، آسیب دیدگان از سیل و ملت فلسطین و بوسنی، انفاق میکند، آیا از مؤونه سال محسوب می شود و خمس ندارد؟
ج. این چنین انفاقها از مخارج سال انفاق محسوب می شود و خمس ندارد .

920 - مبلغی را در سال گذشته برای خرید فرش پس انداز کردیم و در اواخر آن سال به چند فرش فروشی برای خرید آنمراجعه نمودیم تا این که قرار شد یکی از آنان فرش مناسب با ذوق و سلیقه ما را فراهم کند، این کار تا ماه دوم سال جدید طولکشید، با توجه به این که سر سال خمسی من ابتدای سال هجری شمسی است، آیا به آن مبلغ خمس تعلّق می گیرد؟
ج. مبلغ مذکور و فرش تهیه شده در فرض سؤال خمس ندارد .

921 - تعدادی از اشخاص اقدام به تأسیس مدرسه خصوصی (غیرانتفاعی) کرده اند و بعد از استفاده از سرمایه کمی که اعضاداشتند، هیأت مؤسسّ تصمیم گرفت برای تأمین مخارج آن از بانک وام بگیرد و همچنین مقرر نمود که برای تکمیل سرمایه وپرداخت اقساط بانک، هریک از اعضا مبلغی را به طور ماهیانه بپردازد. این مؤسسه هنوز به مرحله سوددهی نرسیده است، آیا بهمبلغی که اعضا ماهیانه می پردازند، خمس تعلّق می گیرد؟ آیا مجموع سرمایه که همان قیمت مؤسسه است، خمس دارد؟
ج. بر هر یک از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را که به عنوان سرمایه شرکت می پردازند، و همچنین خمس آن چهرا که در ابتدا به عنوان سهم مشارکت در تأسیس مدرسه داده اند، پرداخت نمایند، و پس از آن که هر یک از اعضا خمس سهمخود از سرمایه شرکت را پرداخت نمود، دیگر مجموع سرمایه دوباره خمس ندارد .

922 - جایی که در آن کار می کنم، چند سال است مبلغی به من بدهکار است که تا کنون آن را نپرداخته است، آیا به اینمبلغ به مجرّد دریافت آن خمس تعلّق می گیرد یا این که باید یک سال بر آن بگذرد؟
ج. مبالغی که طلب دارید اگر بابت اجرت کار باشد و سر سال خمسی قابل دریافت نباشد، جزء درآمد سالِِ دریافت آن محسوبمی شود، که اگر در همان سالِ دریافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد .

923 - آیا ملاک عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است یا این که نیاز به آن در طی سال کافی است،هرچند موردی برای استفاده از آن پیش نیاید؟
ج. ملاک در امثال لباس و فرش و مانند آن از چیزهایی که هنگام استفاده، عین آن ها باقی می ماند، نیاز به آن ها است. ولیمعیار در احتیاجات مصرفی روزانه زندگی مانند برنج و روغن و غیره، مصرف است که هر چه از مصرف سالانه آن ها زیاد بیاید،خمس دارد .

924 - شخصی برای آسایش و رفع نیازهای خانواده اش اقدام به خرید ماشینی با مال غیر مخمّس و سودی که در وسط سالبه دست آمده، نموده است. آیا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتی که ماشین را برای انجام امور مربوط به کارش ویا به هر دو منظور خریده باشد، چه حکمی دارد؟
ج. ماشین اگر برای انجام امور مربوط به کار و کسب او باشد، حکم ابزار کار را در وجوب خمس دارد، ولی اگر برای رفع نیازهایزندگی و جزء احتیاجات مناسب با شأن عرفی او باشد، خمس ندارد. البته اگر به پول خرید آن خمس تعلّق گرفته باید پرداختشود، و در صورتی که برای هر دو منظور خریده باشد، به نسبت محاسبه شود.