وظیفه اصلی شورای نگهبان، بررسی عدم مغایرت مصوبات مجلس با احکام اسلام و قانون اساسی است.
اعضای این شورا مرکب از دو گروه شش نفری از فقها و حقوقدانان میباشد.
فقها را رهبر انقلاب منصوب مینمایند و حقوقدانها توسط رئیس قوه قضاییه به مجلس معرفی و سپس با آرای نمایندگان، انتخاب میشوند.
همچنین بر اساس قانون اساسی، نظارت بر انتخابات مختلف همچون انتخابات خبرگان رهبری، ریاستجمهوری، مجلس شورای اسلامی و هرگونه همهپرسی برعهده شورای نگهبان است.
اولین اعضای فقهای شورای نگهبان عبارتند از: آیتالله احمد جنتی، آیتالله ربانیشیرازی, آیتالله غلامرضا رضوانی، آیتالله لطفالله صافیگلپایگانی، آیتالله یوسف صانعی و آیتالله محمدرضا مهدویکنی، که در اول اسفندماه سال 1358 توسط بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی(ره) منصوب شدند و فعالیت آنها از تاریخ 26/4/1359 آغاز گردید.
متن حکم حضرت امام برای انتصاب فقهای شورای نگهبان که بهصورت جداگانه خطاب به هریک از فقها صادر شده است، به شرح زیر میباشد: بسم الله الرحمن الرحیم
«بنابر اصل نود و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی که بهمنظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، شورائی بهنام شورای نگهبان تشکیل میشود که انتخاب شش نفر از فقهاء عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز از این شورا بهعهده اینجانب میباشد.
لذا جنابعالی را بهعنوان یکی از شش فقیه، بهعضویت شورای نگهبان منصوب مینمایم.
از خداوند متعال موفقیت هرچه بیشتر شما را امیدوارم.
روحالله الموسویالخمینی
اول اسفند ماه 1358 برابر3 ربیع الثانی 1400»
حضرت امام(ره) در تاریخ 12/9/1359، آیتالله خزعلی را بهجای آیتالله مهدویکنی که از عضویت در شورا برای تصدی وزارت کشور استعفا داده بود، منصوب کردند.
همچنین سه روز پس از رحلت آیتالله ربانیشیرازی یعنی در تاریخ 21/12/1360، آیتالله مهدویکنی مجدداً از سوی حضرت امام(ره) بهعضویت شورا درآمد.
حضرت امام(ره) در تاریخ 28/10/1361 مرحوم آیتالله ربانیاملشی را بهجای آیتالله صانعی بهعضویت در شورا منصوب کردند.